De schaduwkant in ons: Een spiegel van onze diepste emoties

Schrijven als Therapie
25 feb
5 minuten om te lezen

Bijgewerkt op: 3 dagen geleden

"Waar licht is, is schaduw." Dit oude gezegde herinnert ons eraan dat we niet alleen bestaan uit onze beste kanten, maar ook uit delen van onszelf die we liever niet zien. Dit zijn onze schaduwkanten: eigenschappen, gevoelens en gedragingen die we ontkennen, verbergen of verdringen. Toch vormen ze een wezenlijk deel van wie we zijn. Hoe bewuster we ons hiervan worden, hoe meer grip we krijgen op onszelf en onze relaties met anderen.

“Iedereen draagt een schaduw en hoe minder hij is belichaamd in het bewuste leven van het individu, des te zwarter en dichter hij is.”

Carl G. Jung (1952), Answer to Job, in CW 11: Psychology and Religion: West and East, p.12

Mijn eerste ervaring met mijn donkere kant

De eerste keer dat ik me bewust werd van mijn schaduwkant, was ik ongeveer tien jaar oud. De beste lezers in de klas moesten de minder goede lezers helpen. Ik kreeg een groepje toegewezen en moest luisteren terwijl zij voorlazen, om hen vervolgens te corrigeren, wanneer dat nodig was. In dat groepje zat een meisje dat door de hele klas werd genegeerd. En ik? Ik verbeterde haar constant. Niet vanuit vriendelijkheid, maar omdat ik me superieur voelde. Arrogant corrigeerde ik haar pogingen om de woorden goed uit te spreken. Ik zag dat mijn gedrag haar pijn deed en toch ging ik door. Ik schaamde me, zelfs op dat moment al. En die schaamte voel ik nog steeds als ik eraan terugdenk.

Waarom gedroeg ik me zo?

Als ik erop terugkijk, zie ik dat het meisje eigenlijk een spiegel voor mij was. Ik was zelf verlegen en onzeker, en uit een soort onbewust protest gedroeg ik me tegenovergesteld. Sindsdien weet ik dat onze donkere kant onder bepaalde omstandigheden de overhand kan krijgen. Als je je er niet bewust van bent, kan dit veel schade aanrichten.

Zet negatieve schaduwkant om naar positief

Wanneer komt onze schaduwkant tevoorschijn?

Onze schaduwkant sluimert onder de oppervlakte en wordt vaak zichtbaar in momenten van stress, angst, jaloezie, boosheid of onzekerheid. Bij mij was het onzekerheid, die ik door mijn rol als ‘beste lezer’ tijdelijk kon overschrijven met een gevoel van zelfverzekerdheid.

Denk eens na over het volgende:

Heb je ooit fel gereageerd op iets kleins, zonder precies te weten waarom?
Irriteer je je soms enorm aan een bepaald type mens?
Voel je af en toe schaamte of schuld over gedachten die je hebt, maar nooit hardop zou uitspreken?

De schaduwkant van de ander herkennen

Volgens Carl Jung is de schaduw instinctief en irrationeel. Vaak herkennen we hem niet direct in onszelf, maar wel in anderen – via projectie.

Voorbeelden van projectie:

Iemand die anderen beschuldigt van arrogantie, kan zelf een verborgen behoefte aan erkenning hebben. Misschien stoort je collega’s zelfvertrouwen je omdat je diep van binnen verlangt naar dezelfde waardering.
Een persoon die sterk neerkijkt op ‘luiheid’, kan onbewust worstelen met het idee van rust nemen. Misschien irriteert het je als anderen een pauze nemen, omdat jij jezelf die ontspanning niet gunt.
Fel reageren op oneerlijkheid kan betekenen dat je zelf ooit oneerlijk bent geweest en dit niet wilt toegeven. Soms veroordelen we gedrag bij anderen dat we onbewust in onszelf herkennen.

Hoe kun je hierop reageren?

Wanneer je geconfronteerd wordt met iemands schaduwzijde, of die van jezelf, kun je op verschillende manieren reageren:

Observeren zonder direct te oordelen. Vraag jezelf af: raakt dit mij omdat het iets in mij spiegelt?
Compassie tonen. Iedereen draagt een schaduw met zich mee, net als jij.
Zelfreflectie. Waarom raakt dit je? Wat zegt dit over jouw eigen schaduwzijde?
Communiceren. Bespreek wat je opmerkt, zonder verwijten, maar vanuit nieuwsgierigheid.

De sluimerende schaduwzijde

Sommige schaduwkanten blijven lang verborgen en komen pas naar boven in specifieke situaties. Denk aan een kalm persoon die plotseling ontploft na jaren van opgekropte frustratie, of iemand die in een machtspositie onverwacht manipulerend gedrag vertoont.

Heb je ooit een kant van jezelf ontdekt waarvan je niet wist dat die bestond? Misschien in een conflictsituatie of onder extreme druk?

Schaduwkanten als krachtbron

Schaduwkanten kunnen een enorme krachtbron zijn, mits je ze leert herkennen en integreren. Hier zijn een paar manieren waarop ze in je voordeel kunnen werken:

Je schaduw als brandstof voor groei
Veel persoonlijke groei komt voort uit het erkennen van je minder mooie kanten. Als je bijvoorbeeld merkt dat je snel jaloers wordt, kan dat je iets leren over je onvervulde verlangens. Dit inzicht helpt je om bewuster keuzes te maken en je energie te richten op wat jij écht belangrijk vindt.
Creativiteit en expressie
Veel kunstenaars, schrijvers en muzikanten putten inspiratie uit hun schaduw. Denk aan songteksten over liefdesverdriet of schilderijen die diepe emoties uitdrukken. Je schaduw kan een bron zijn van creativiteit en authenticiteit.

Carl Jung zag de schaduw ook als een bron van creativiteit. Het onderdrukken ervan kan ten koste gaan van spontaniteit, gevoeligheid en inzicht. Hij schreef: “Dit reservoir van duisternis herbergt ook bronnen waaruit de scheppende kunstenaar zijn inspiratie haalt. Inspiraties zijn altijd het werk van de schaduw en een leven zonder schaduw zou saai en oppervlakkig zijn.”

Expressief schrijven kan helpen om je schaduwkanten te herkennen en te beheersen.

Jung’s idee verklaart misschien waarom er bloederige horrorverhalen bestaan. In mijn boekenkast staat een boek dat ik niet kan lezen – te gruwelijk. Het komt voort uit de donkere gedachten van de schrijver. In mijn thrillers Onmacht en Rekbaar geweten komen de hoofdpersonen in de problemen en onthullen ze onverwachte donkere kanten van hun karakter. Geen kettingzagen of bijlen, maar de schaduw is aanwezig.

Meer veerkracht en zelfacceptatie

Als je jouw minder geliefde eigenschappen niet langer wegduwt, word je een completer en veerkrachtiger mens. Je bent minder snel geraakt door kritiek, omdat je jezelf beter kent en begrijpt.

Kracht in wat je "negatief" noemt

Eigenschappen die je misschien als negatief ziet, kunnen in de juiste context juist positieve krachten zijn. Bijvoorbeeld: